Poznawszy już niemal wszystkie czasy oraz tryby w języku francuskim, można już bez problemu posługiwać się językiem płynnie i bez problemów. Żeby jednak nieco urozmaicić swój język warto znać jeszcze kilka zagadnień gramatycznych, które niewątpliwie wpłyną na jakość używanego przez Was języka. Należą do nich chociażby mowa zależna czy strona bierna, której poświęcony będzie ten rozdział. Strona bierna to konstrukcja bardzo prosta i nieskomplikowana, jednak używana tak często, że warto przyswoić sobie tych kilka prostych zasad, aby potrafić używać jej bezbłędnie.
Jednak zanim przejdziemy do omawiania zastosowania i tworzenia strony biernej w różnych czasach gramatycznych, zwróćmy uwagę na różnicę między stroną czynną i bierną. Pomoże nam to później w wyjaśnianiu poszczególnych zasad.
Zdania w stronie czynnej to wszystkie te, w których podmiot zdania jest jednocześnie wykonawcą czynności. Zdanie w stronie czynnej zaczyna się od podmiotu logicznego.
Schemat wygląda w następujący sposób:
Podmiot logiczny (wykonawca) + czasownik + dopełnienie bliższe (obiekt czynności) |
na przykład:
Marie écrit un livre. |
Madame Dubois ouvrira son propre magasin. |
Pierre a vendu sa maison. |
Spróbujmy rozłożyć pierwsze zdanie na czynniki pierwsze:
Marie écrit un livre. |
Zdanie powyższe składa się z podmiotu (sujet), orzeczenia (verbe) oraz dopełnienia bliższego (czyli komplement d’objet direct COD). W stronie biernej podmiot i dopełnienie zamieniają się miejscami. Polskie słowo „przez”, wskazujące na wykonawcę czynności, brzmi po francusku par. Oto powyższe zdania po przekształceniu na stronę bierną:
Le livre est écrit par Marie. |
Le magasin sera ouvert par Madame Dubois. |
La maison a été vendue par Pierre. |
Strona bierna określa zatem, że podmiot jest celem czynności, wykonywanej przez coś/kogoś innego. Schemat ten wygląda zatem nieco inaczej:
Podmiot gramatyczny (obiekt) + czasownik + wykonawca czynności |
Jeżeli tę zmianę przedstawimy na przykładzie wcześniej użytego zdania, otrzymamy:
Un livre est écrit par Marie. |
Podmiot i dopłenienie zamieniły się miejscami, a orzeczenie otrzymało czasownik être wprowadzający stronę bierną.
Aby móc utworzyć stronę bierną musimy mieć zatem do czynienia z czasownikiem przechodnim (verbe transitif). Czasownik przechodni to taki po którym występuje dopełnienie bliższe (obiekt czynności), czyli COD. Czasowniki, które nie tworzą strony biernej to czasowniki nieprzechodnie (czyli takie, po których nie występuje dopełnienie bliższe) oraz czasowniki zwrotne. Wśród nich można wymienić czasowniki ruchu (aller), stanu (devenir), czy takie z dopełnieniem dalszym. COD jest zatem warunkiem utworzenia strony biernej.
ZASTOSOWANIE
Strona bierna jest konstrukcją stosowaną niezwykle często nie tylko w języku potocznym, ale i w tym bardziej formalnym. Funkcje strony biernej są różnorodne, ale najczęściej po prostu stosuje się ją do tego, by przenieść akcent z podmiotu na dopełnienie. Wszystkie zastosowania voix passive możecie zaobserwować na poniższych zdaniach:
1) do podkreślenia dopełnienia
La radio a été inventée par Guglielmo Marconi. |
2) do podkreślenia wagi jakiegoś wydarzenia, bez wskazywania podmiotu (który może być zbiorowy lub nieznany)
Ce château a été construit au 14ème siècle. |
Barack Obama a été élu président des Etats-Unis. |
3) mówiąc o wynalazkach, prawach, ustawach i o przeżytych doświadczeniach
Un homme a été cambriolé. |
Mon ami a été trahi. |
4) w mediach do przekazywania informacji ponieważ pozwala na zachowanie neutralności
Le Premier ministre slovaque a invité son homologue vietnamien à effectuer une visite officielle en Slovaquie. L'invitation a été acceptée. |
TWORZENIE
Jak utworzyć stronę bierną mogliście już zobaczyć na początku tego rozdziału. Stronę bierną tworzymy za pomocą czasownika posiłkowego être (być) odmienionego w odpowiedniej osobie i czasie oraz formy participe passé danego czasownika. Participe passé musi być uzgodniony w liczbie oraz rodzaju z podmiotem, co jest logiczne, gdyż particie pełni tu funkcję przymiotnika. Czasownik être występuje w tym samym czasie co orzeczenie zdania w stronie czynnej i należy być w tym bardzo skrupulatnym, gdyż wiele początkujących popełnia w tym miejscu często błędy. Czasownik être ma być W TYM SAMYM CZASIE co czasownik w stronie czynnej. Wykonawcę czynności w stronie biernej wprowadzamy za pomocą przyimka par.
Spójrzmy na schemat:
Osoba + czasownik posiłkowy "être" + uzgodniony participe passé |
Przykładowe zdanie zamienione ze strony czynnej:
Police recherche Partic J. -> Patric J. est recherché par la police. |
Ale...
Police recherche Marie J. -> Marie J. est recherchée par la police. |
Uwaga: istnieje kilka zasad dotyczących wprowadzania wykonawcy czynności przez przyimek „par”, o których należy pamiętać:
1) Podmiotem logicznym nie może być zaimek osobowy, W tym przypadku lepiej użyć następującej konstrukcji:
| C’est moi qui ai écrit ce livre. (To ja napisałem tę książkę) zamiast " Ce livre a été écrit par moi " |
2) Gdy natomiast podmiotem logicznym jest zaimek « On », w stronie biernej nie będzie wykonawcy czynności:
| On construit ce bâtiment rapidement. (Szybko buduje się ten budynek) |
| Ce bâtiment est construit rapidement. (Ten budynek jest szybko budowany) |
3) W przypadku czasowników wyrażających uczucia używamy przyimka « de »
| Il était respecté de tous ses employés. (Był szanowany przez wszystkich swoich pracowników) |
| Elle était aimée de tous. (Była przez wszystkich kochana) |
4) W przypadku opisów gdzie obiekt czynności nie jest rzeczownikiem żywotnym używamy przyimka « de »
| La chambre est garnie de fleurs. (Pokój jest przybrany kwiatami) |
5) W przypadku czasowników użytych w znaczeniu przenośnym używamy przyimka «de»
| Mon succès l'a surpris. (Mój sukces go zaskoczył) znaczenie przenośne |
Il a été surpris de mon succès. |
STRONA BIERNA W RÓŻNYCH CZASACH
Strona bierna występuje we wszystkich czasach i trybach jak strona czynna (indicatif présent, imparfait, passé composé, subjonctif, conditionnel...), dlatego tak ważne jest by użyć czasownika posiłkowego w odpowiednim czasie. Poniżej prześledzimy użycie strony biernej w czasach i trybach, które do tej pory poznaliście. W każdym z niżej wymienionych czasów przedstawione jest zdanie w stronie czynnej, a następnie w stronie biernej.
Czas teraźniejszy (présent)
Mon ami répare ma voiture. |
Ma voiture est réparée par mon ami. |
Czas przeszły złożony (passé composé)
Mon ami a réparé ma voiture. |
Ma voiture a été réparée par mon ami. |
Czas przeszły niedokonany (imparfait)
Mon ami réparait ma voiture. |
Ma voiture était réparée par mon ami. |
Czas przyszły prosty (futur simple)
Mon ami réparera ma voiture. |
Ma voiture sera réparée par mon ami. |
Czas przyszły bliski (futur proche)
Mon ami va réparer ma voiture. |
Ma voiture va être réparée par mon ami. |
Czas zaprzeszły (plus-que-parfait)
Charles avait acheté la maison. |
La maison avait été achetée par Charles. |
Le futur antérieur
Charles aura acheté la maison par Charles. |
La maison aura été achetée par Charles. |
Le conditionnel present
Charles achèterait la maison. |
La maison serait achetée par Charles. |
Le conditionnel passé
Charles aurait acheté la maison. |
La maison aurait été achetée par Charles. |
Subjonctif présent
Il faut que Charles achete la maison. |
Il faut que la maison soit achetée par Charles. |
PYTANIA I PRZECZENIA
Na koniec spójrzmy jeszcze na pytania i negacje w stronie biernej. Tworzenie pytań i przeczeń w stronie biernej nie powinna Wam sprawić problemu, gdyż podlega wszystkim znanym już Wam zasadom negacji. W przypadku przeczeń, pomiędzy konstrukcję Ne…pas wstawiamy zawsze czasownik posiłkowy être odmieniony w odpowiednim czasie.
Les étudiants n'étudient pas l'histoire de ce pays. |
Natomiast zadawanie pytań w stronie biernej polega na stosowaniu inwersji lub odpowiedniej intonacji. W przypadku inwersji, przed podmiot wyrzucamy oczywiście czasownik posiłkowy.
Les étudiants étudient-ils l'histoire de ce pays? |