Jak dotąd nauczyliście się już, jak tworzyć zdania w czasie teraźniejszym używając czasowników różnych grup oraz różnych rodzajów jak np. czasowniki zwrotne lub modalne. Język to jednak nie tylko czas teraźniejszy. Dlatego też do konstrukcji nieco bardziej skomplikowanych zdań, konieczna jest znajomość innych czasów gramatycznych. Dzięki temu rozdziałowi wejdziemy zatem na kolejny poziom wtajemniczenia :) i nauczymy się używać czasu passé campos, czyli czasu przeszłego złożonego. Będzie to rozdział długi o obszerny, jednak warto przestudiować go naprawdę uważnie, gdyż to pomoże Wam w przyszłości w nauce kolejnych czasów złożonych w języku francuskim (których jest jeszcze kilka).
Przedstawiam wobec tego krótką agendę tego, co znajdziecie w tym rozdziale:
Dzięki temu podziałowi uda Wam się przyswoić ten „ogrom” wiedzy :)
Język polski wydaje się być mało skomplikowany jeżeli chodzi o czasu gramatyczne, co wie każdy kto kiedykolwiek próbował przyswoić sobie 16 czasów języka angielskiego. Nasz podział na czas teraźniejszy przyszły i przeszły, jest jednak nieco bardziej urozmaicony w większości innych języków. Nie inaczej jest w przypadku języka francuskiego. W języku tym jednym z najczęściej używanych czasów jest właśnie passé camposé. Tłumaczymy go jako czas przeszły złożony. Dlaczego złożony?
A dlatego, że składa się z co najmniej 2 elementów tzn. z czasownika posiłkowego i participe passé, jednak szerzej o konstrukcji za chwilę.
Skupmy się najpierw na tym, do czego służy właściwie ten czas. Otóż ogólna zasada mówi o tym, że…
Czas ten wyraża czynność dokonaną, mającą miejsce |
Trzeba Francuzom przyznać, że są w tej kwestii bardzo skrupulatni i wyraźnie rozróżniają oni czasem gramatycznym wydarzenia, które są już zakończone i miały miejsce w przeszłości w określonym momencie czasu. Możemy czas ten porównać do angielskiego Past Simple, ale nie należy zbytnio przywiązywać się do tego porównania, gdyż istnieją tez różnice.
1) czynności przeszłej dokonanej (która może mieć konsekwencje w teraźniejszości)
On a construit ce bâtiment il y a 5 ans. |
2) czynności dokonanych, punktowych:
Le vase s'est cassé. |
3) zdarzenie o ograniczonej długości trwania:
J'ai été absente entre le 5 et le 12 mai. |
4) kilka czynności, które nastąpiły po sobie
Ce matin, nous avons pris notre petit-déjeuner, puis nous sommes partis au travail. |
2. Zasady tworzenia
Konstrukcja czasu passé camposé nie powinna Wam sprawić większych problemów, o ile uważaliście na lekcji z odmiany czasowników avoir i être J. Czasowniki „mieć” i „być” są bowiem podstawą dla tego czasu. Z czego złożony jest czas przeszły złożony?
Zwróćcie uwagę na poniższy schemat:
Je/tu/il/nous… + avoir/être + participe passé |
Oznacza to, że by odmienić czasownik w czasie przeszłym należy odmienić czasownik avoir bądź être w czasie teraźniejszym a następnie dodać do tego imiesłów czasu przeszłego, czyli participe passé.
Il + a + mangé |
Na razie skupmy się na czasownikach odmienianych z avoir, gdyż jest ich znacznie więcej. Czasowniki zaś odmieniane z être omówię nieco niżej.
Participe passé czyli imiesłów czasu przeszłego (mangé) tworzy się w dość prosty sposób i należy się tych zasad nauczyć, gdyż często imiesłowy tego będziecie też używać w funkcji przymiotnika. Participe passé zachowuje się bowiem tak jak past participle w języku angielskim (np. gone, eaten, sang, etc.).
Aby uzyskać participe passé dla czasowników regularnych I grupy zakończonych na –ER, wystarczy odciąć końcówkę i zastąpić ją –É:
PARLER -> PARL-ER -> PARLÉ |
Np.
J’ai déjà parlé avec lui. |
Zobaczmy, jak wygląda odmiana tego czasownika w różnych osobach:
OSOBA |
AVOIR |
parler |
je |
ai |
parlé |
tu |
as |
parlé |
il |
a |
parlé |
nous |
avons |
parlé |
vous |
avez |
parlé |
ils |
ont |
parlé |
W czasownikach drugiej grupy koniugacyjnej zakończonej na –IR, końcówkę bezokolicznika –IR zamieniamy na -i, np. réussir – réussi.
FINIR -> FIN-IR -> FINI |
Jeżeli zaś chodzi o czasowniki III grupy, należy niestety nauczyć się ich na pamięć, gdyż są dość nieregularne. Poniżej znajdziecie tabele z listą kilkunastu, najbardziej przydatnych participe passé czasowników nieregularnych.
BEZOKOLICZNIK |
PARTICIPE PASSÉ |
ZNACZENIE |
boire |
bu |
pić |
découvrir |
découvert |
odkryć |
descendre |
descendu |
zejść |
dire |
dit |
powiedzieć |
dormir |
dormi |
spać |
écrire |
écrit |
pisać |
lire |
lu |
czytać |
prendre |
pris |
brać |
tenir |
tenu |
trzymać |
vivre |
vécu |
żyć |
voir |
vu |
widzieć |
A oto kilka przykładowych zdań z tymi czasownikami:
Il a pris une douche. |
J’ai vu un accident ce matin. |
Tu as déjà lu ce livre? |
Christophe Colomb a découvert l'Amérique. |
3. Odmiana z être
Istnieje też grupa czasowników odmienianym z czasownikiem posiłkowym être . Wśród nich są głównie czasowniki ruchu (np. iść, wchodzić, przybywać) oraz czasowniki zmiany stanu (urodzić się stać się), których na szczęście wcale nie jest tak dużo, bo około 14.
BEZOKOLICZNIK |
PARTICIPE PASSÉ |
ZNACZENIE |
naître |
né |
rodzić się |
mourir |
mort |
umierać |
aller |
allé |
iść |
venir |
venu |
przychodzić |
arriver |
arrivé |
przyjeżdżać |
entrer |
entré |
wchodzić |
rester |
resté |
zostać |
passer |
passées |
przejść |
sortir |
sorti |
wyjść |
retourner |
rentré |
wrócic |
partir |
parti |
wyjechać |
descendre |
descendu |
zejść |
monter |
monté |
wejść na górę |
tomber |
tombé |
upaść |
A oto kilka przykładowych zdań:
Je suis allé en France. |
Il est resté en Pologne. |
Je suis descendu au rez-de-chaussée. |
Elle est née le 3 janvier. |
Powyższe czasowniki zamiast czasownika posiłkowego avoir odmieniają się z être. Jednak uważny uczeń zauważył pewnie dodatkowe -e przy née w ostatnim zdaniu. To nie błąd! Te bowiem czasowniki, które odmieniane są z être należy uzgodnić z rodzajem i liczbą w podmiocie. Czyli traktujemy participe passé tak jak gdyby był przymiotnikiem, a przymiotniki przecież odmieniaja się przez osoby i liczbę :).
Zgodnie z tą zasadą, do participe passé powyższych czasowników dodajemy:
-dla rodzaju żeńskiego liczby pojedynczejà -e
-dla rodzaju żeńskiego liczby mnogiejà -es
-dla rodzaju męskiego liczby mnogiejà -s
Odmiana prezentuje się następująco:
OSOBA |
ÊTRE |
parler |
je |
suis |
allé(e) |
tu |
es |
allé(e) |
il |
est |
allé |
elle |
est |
allée |
nous |
sommes |
allé(e)s |
vous |
êtes |
allé(e)s |
ils |
sont |
allés |
elles |
sont |
allées |
Zwróćcie uwagę na przykładowe zdania:
Ils sont venus chez moi hier soir. |
Nous sommes rentrés vite à la maison. |
Brigitte et Monique sont nées en 1990. |
Uwaga: Czasowniki être (być) i avoir (mieć) odmieniają się w czasie passé composé z czasownikiem posiłkowym avoir!
être (być) |
avoir (mieć) |
J'ai été |
j'ai eu |
Tu as été |
tu as eu |
il a été |
il a eu |
nous avons été |
nous avons eu |
vous avez été |
vous avez eu |
ils ont été |
ils ont eu |
Grupą czasowników, która również odmienia się z être są czasowniki zwrotne. Łatwo jednak zapamiętać tę zasadę, ponieważ czasowniki te charakteryzują się zaimkiem „se”. Participe passé jest wtedy również odmienny i uzgadnia się z podmiotem (Przypominam: do rodzaju żeńskiego dopisujemy -e, do liczby mnogiej -s, do rodzaju żeńskiego liczby mnogiej -es).
Wśród czasowników zwrotnych, jak zapewne pamiętacie wymienić możemy np.: s'appeler (nazywać się), se réveiller (obudzić się), se lever (wstać), se souvenir (przypominać sobie), s'habiller (ubierać się), se fâcher (gniewać się)...
OSOBA |
ZAIMEK |
ÊTRE |
parler |
je |
me |
suis |
habillé(e) |
tu |
t’ |
es |
habillé(e) |
il |
s’ |
est |
habillé |
elle |
s’ |
est |
habillée |
nous |
nous |
sommes |
habillé(e)s |
vous |
vous |
êtes |
habillé(e)s |
ils |
se |
sont |
habillés |
elles |
se |
sont |
habillées |
Pamiętajcie oczywiście o wstawianie apostrofu zgodnie z zasadą elizji, co również przestawione zostało w powyższej tabeli.
Porównajcie sobie użycie czasowników zwrotnych w przykładowych zdaniach:
Monique s'est réveillée trop tard. |
Deux petites filles se sont approchées pour me demander l'heure. |
Pierre et Cécile se sont levés à 7 heures. |
5. Czasowniki odmienne z être i avoir
Istnieje również grupa czasowników, które odmieniają się w czasie passé composézarówno z avoir, jak i z être, w zależności od tego, czy czasownikowi towarzyszy dopełnienie bliższe (complément d'objet direct - COD) czy też nie. Do grupy tych czasowników należą przede wszystkim:
BEZOKOLICZNIK |
ZNACZENIE |
monter |
wnosić/wchodzić |
descendre |
znieść/zejść |
entrer |
wprowadzić/wejść |
sortir |
wyprowadzić/wyjść |
retourner |
zwrócić/wrócić |
passer |
zdać/wstąpić |
Jak widać na przedstawionej wyżej tabeli, czasowniki te mogą mieć różne znaczenia, dlatego też będziemy je odmieniać z innym czasownikiem posiłkowym w przypadku I znaczenia, jak drugiego, w którym pełnią funkcję czasowników przechodnich. Jeżeli bowiem posiadają one dopełnienie bliższe (kogo? co?) (przypominam, że dopełnienie bliższe w przeciwieństwie do dopełnienia dalszego, stoi tuż obok czasownika i nie jest od niego oddzielone żadnym przyimkiem (najczęstszymi przyimkami są à oraz de).np. zdać egzamin, znieść torbę , będą odmieniane z avoir. Natomiast kiedy są czasownikami przechodnimi np. wyjść z domu, wejść do sali, będą odmieniane z être podobnie jak inne czasowniki tego typu.
Zwróćcie uwagę na przykład:
Elle est montée au deuxième étage. |
Elle a monté sa valise. |
W pierwszym zdaniu monter oznacza wejść, dlatego odmieniony jest z être oraz jest on z końcówką rodzaju żeńskiego. Zaś w przypadku zdania drugiego monter oznacza wnosić i tym samym odmieniamy go z avoir. Warto zapamiętać tę prostą zasadę, gdyż wiele osób o niej zapomina. Dla utrwalenia jeszcze kilka przykładów:
J'ai descendu l'escalier. |
Je suis descendu en bas. |
J'ai passé un examen. |
Je suis passé chez elle. |
Il a sorti le chien. |
Il est sorti avec son chien. |
6. Czasowniki modalne
W przypadku czasowników modalnych sprawa nie jest tak skomplikowana. Jest tylko kilka zasad, o których należy pamiętać używając czasowników w czasie przeszłym passé composé.
Przede wszystkim wszystkie czasowniki modalne odmieniamy z avoir i odmieniony czasownik posiłkowy odnosi się do czasownika modalnego, a nie do bezokolicznika.
Np.
J’ai dû sortir très tôt ce matin. |
Mimo, że „wyjść” jest czasownikiem ruchu, czasownik posiłkowy odnosi się do devoir a nie do sortir, dlatego odmieniany jest z avoir.
Co więcej czasowniki modalne, jak zawpewne pamiętacie odmieniają się nieregularnie. Nie inaczej jest z tworzeniem participe passé od tych czasowników. Listę imiesłowów od czasowników modalnych znajdziecie w poniższej tabeli.
BEZOKOLICZNIK |
PARTICIPE PASSÉ |
ZNACZENIE |
devoir |
dû |
musieć |
pouvoir |
pu |
móc |
vouloir |
voulu |
chcieć |
savoir |
su |
umieć |
Oto kilka przykładów:
Comment j'ai pu oublier ça? |
Elle a du te dire quelque chose. |
Je n’ai jamais su dire non. |
7.
Przeczenia
Przeczenie w czasie przeszłym nie powinno Wam sprawić większych problemów, jeżeli będziecie pamiętać o poprawnej kolejności. Forma przecząca w passé composé dotyczy wyłącznie czasownika posiłkowego. Możemy więc powiedzieć, że participe passé pozostaje "na zewnątrz". Aby utworzyć negację należy umieścić czasownik posiłkowy, uzgodniony do podmiotu, między NE a PAS, a następnie dorzucamy participe passé .:
Je/tu/il/nous… + ne + avoir/être + pas + participe passé |
W związku z tym należy przede wszystkim pamiętać o poprawnej kolejności poszczególnych elementów. Aby pomóc Wam sobie utrwalić tę zasadę, zamieszczamy kilka zdań przykładowych:
Elle n'est pas arrivée en retard. |
Tu n'es pas allé à Paris. |
Je n'ai pas écouté les nouvelles à la radio. |
Vous n'avez pas bu deux tasses de thé. |
Przy negacji czasowników zwrotnych jest to nieco bardziej skomplikowane. W przypadku czasowników zwrotnych zaimek zwrotny (me, te, se, nous, vous, se) zawsze znajduje się przed czasownikiem posiłkowym.
Je/tu/il/nous… + ne + se + être + pas + participe passé |
Jak utworzyć negację przy czasownikach zwrotnych widać na kilku poniższych przykładach:
Je ne me suis pas levé à 6h du matin. |
Nous ne nous sommes pas rencontrés chez Michel. |
Anne ne s'est pas trompée d'adresse. |
8.
Pytania
Zadawanie pytań w czasie przeszłym złożonym wygląda tak samo jak w teraźniejszym. To znaczy, że możemy pytać za pomocą intonacji i wówczas stosujemy po prostu zdanie oznajmujące i dodajemy znam zapytania albo stawiamy na początku zdania „Est-ce que…” i dodajemy zdanie oznajmujące. Możemy też użyć inwersję. Tworzenie pytań poprzez inwersję odbywa się jak w czasie teraźniejszym zamieniając czasownik i podmiot miejscem. Pamiętajmy jednak, ze w passé composé to czasownik posiłkowy jest jak gdyby orzeczeniem wobec tego to właśnie czasownik posiłkowy będziemy umieszczać przed podmiotem:
Elle est belle. -> Est-t-elle belle? |
Nous sommes libres. -> Sommes-nous libres? |
Jak widać na powyższych przykładach w czasie passé composé czasownik posiłkowy umieszczamy na początku zdania, następnie dodajemy podmiot i participe passé:
Avez-vous choisi une nouvelle voiture? |
Êtes-vous allées voir cette exposition? |
Est-il rentré à la maison avant minuit? |
Marie, a-t-elle gouté ce plat magnifique? |
Warto zwrócić też uwagę na ostatnie zdanie powyżej. Podobnie jak w czasie teraźniejszym, żeby oddzielić samogłoski w „a” i „Elle” lub „il”, dodajemy –t-, aby ułatwić wymowę.
9. Określenia czasu
Posiadacie już wszystkie niezbędne informacje do tego, by używać czasu przeszłego złożonego poprawnie. Warto jednak, żebyście znali też kilka przydatnych określeń czasu, które możecie stosować w tym czasie. Poniżej znajdziecie kilka tych najczęściej używanych.
Okolicznik czasu |
Znaczenie |
hier |
wczoraj |
avant-hier |
przedwczoraj |
la semaine dernière |
w zeszłym tygodniu |
le mois dernier |
w zeszłym miesiącu |
l'année dernière |
w zeszłym roku |
pendant 10 ans |
przez 10 lat |
de 1980 à 1985 |
od 1990 do 1992 |
en 2000 |
w 1999 |
il y a un mois |
miesiąc temu |
il y a trios ans |
trzy lata temu |