Passé Camposé - Czas Przeszły Złożony w Języku Francuskim

Jak dotąd nauczyliście się już, jak tworzyć zdania w czasie teraźniejszym używając czasowników różnych grup oraz różnych rodzajów jak np. czasowniki zwrotne lub modalne. Język to jednak nie tylko czas teraźniejszy. Dlatego też do konstrukcji nieco bardziej skomplikowanych zdań, konieczna jest znajomość innych czasów gramatycznych. Dzięki temu rozdziałowi wejdziemy zatem na kolejny poziom wtajemniczenia :) i nauczymy się używać czasu passé campos, czyli czasu przeszłego złożonego. Będzie to rozdział długi o obszerny, jednak warto przestudiować go naprawdę uważnie, gdyż to pomoże Wam w przyszłości w nauce kolejnych czasów złożonych w języku francuskim (których jest jeszcze kilka).
Przedstawiam wobec tego krótką agendę tego, co znajdziecie w tym rozdziale:

  1. Do czego służy passé camposé?
  2. Zasady tworzenia
  3. Odmiana z être
  4. Czasowniki zwrotne
  5. Czasowniki odmienne z être i avoir
  6. Czasowniki modalne
  7. Przeczenia
  8. Pytania
  9. Określenia czasu

 

Dzięki temu podziałowi uda Wam się przyswoić ten „ogrom” wiedzy :)

  1. Do czego służy passé camposé?

Język polski wydaje się być mało skomplikowany jeżeli chodzi o czasu gramatyczne, co wie każdy kto kiedykolwiek próbował przyswoić  sobie 16 czasów języka angielskiego. Nasz podział na czas teraźniejszy przyszły i przeszły, jest jednak nieco bardziej urozmaicony w większości innych języków. Nie inaczej jest w przypadku języka francuskiego. W języku tym jednym z najczęściej używanych czasów jest właśnie passé camposé. Tłumaczymy go jako czas przeszły złożony. Dlaczego złożony?
A dlatego, że składa się z co najmniej 2 elementów tzn. z czasownika posiłkowego i participe passé, jednak szerzej o konstrukcji za chwilę.

Skupmy się najpierw na tym, do czego służy właściwie ten czas. Otóż ogólna zasada mówi o tym, że…

Czas ten wyraża czynność dokonaną, mającą miejsce
w przeszłości, umieszczoną w określonych ramach czasowych.

Trzeba Francuzom przyznać, że są w tej kwestii bardzo skrupulatni i wyraźnie rozróżniają oni czasem gramatycznym wydarzenia, które są już zakończone i miały miejsce w przeszłości w określonym momencie czasu. Możemy czas ten porównać do angielskiego Past Simple, ale nie należy zbytnio przywiązywać się do tego porównania, gdyż istnieją tez różnice.

Passé composé wyrażać może:

1) czynności przeszłej dokonanej (która może mieć konsekwencje w teraźniejszości)

On a construit ce bâtiment il y a 5 ans.
(Zbudowano ten budynek 5 lat temu -> czyli obecnie istnieje)

2) czynności dokonanych, punktowych:

Le vase s'est cassé.
(Waza rozbiła się)

3) zdarzenie o ograniczonej długości trwania:

J'ai été absente entre le 5 et le 12 mai.
(Byłam nieobecna pomiędzy 5 a 12 maja.)


4) kilka czynności, które nastąpiły po sobie

Ce matin, nous avons pris notre petit-déjeuner, puis nous sommes partis au travail.
Dzisiaj rano zjedliśmy śniadanie, a potem wyszliśmy do pracy.


2. Zasady tworzenia

Konstrukcja czasu passé camposé nie powinna Wam sprawić większych problemów, o ile uważaliście na lekcji z odmiany czasowników avoir i être J. Czasowniki „mieć” i „być” są  bowiem podstawą dla tego czasu. Z czego złożony jest czas przeszły złożony?

Zwróćcie uwagę na poniższy schemat:

Je/tu/il/nous… + avoir/être + participe passé


Oznacza to, że by odmienić czasownik w czasie przeszłym należy odmienić czasownik avoir bądź être w czasie teraźniejszym a następnie dodać do tego imiesłów czasu przeszłego, czyli participe passé.

Il + a + mangé
On zjadł.

Na razie skupmy się na czasownikach odmienianych z avoir, gdyż jest ich znacznie więcej. Czasowniki zaś odmieniane z être omówię nieco niżej.

Participe passé czyli imiesłów czasu przeszłego (mangé) tworzy się w dość prosty sposób i należy się tych zasad nauczyć, gdyż często imiesłowy tego będziecie też używać w funkcji przymiotnika. Participe passé zachowuje się bowiem tak jak past participle w języku angielskim (np. gone, eaten, sang, etc.).

Aby uzyskać participe passé dla czasowników regularnych I grupy zakończonych na –ER, wystarczy odciąć końcówkę i zastąpić ją –É:

PARLER -> PARL-ER -> PARLÉ

Np.

J’ai déjà parlé avec lui.
( Już z nim rozmawiałem.)

Zobaczmy, jak wygląda odmiana tego czasownika w różnych osobach:

OSOBA         

AVOIR

parler

 je

ai

parlé

 tu

as

parlé

 il

a

parlé

 nous

avons

parlé

 vous

avez

parlé

 ils

ont

parlé

W czasownikach drugiej grupy koniugacyjnej zakończonej na –IR, końcówkę bezokolicznika –IR zamieniamy na -i, np. réussir – réussi.

FINIR -> FIN-IR -> FINI

Jeżeli zaś chodzi o czasowniki III grupy, należy niestety nauczyć się ich na pamięć, gdyż są dość nieregularne. Poniżej znajdziecie tabele z listą kilkunastu, najbardziej przydatnych participe passé czasowników nieregularnych.

BEZOKOLICZNIK

PARTICIPE PASSÉ

ZNACZENIE

boire

bu

pić

découvrir

découvert

odkryć

descendre

descendu

zejść

dire

dit

powiedzieć

dormir

dormi

spać

écrire

écrit

pisać

lire

lu

czytać

prendre

pris

brać

tenir

tenu

trzymać

vivre

vécu

żyć

voir

vu

widzieć

A oto kilka przykładowych zdań z tymi czasownikami:

Il a pris une douche.
(On wziął prysznic)

J’ai vu un accident ce matin.
(Dziś rano, widziałam wypadek.)

Tu as déjà lu ce livre?
(Czy przeczytałeś już tę książkę?)

Christophe Colomb a découvert l'Amérique.
(Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę.)

3. Odmiana z être

Istnieje też grupa czasowników odmienianym z czasownikiem posiłkowym être . Wśród nich są głównie czasowniki ruchu (np. iść, wchodzić, przybywać) oraz czasowniki zmiany stanu (urodzić się stać się), których na szczęście wcale nie jest tak dużo, bo około 14.

BEZOKOLICZNIK

PARTICIPE PASSÉ

ZNACZENIE

naître

rodzić się

mourir

mort

umierać

aller

allé

iść

venir

venu

przychodzić

arriver

arrivé

przyjeżdżać

entrer

entré

wchodzić

rester

resté

zostać

passer

passées

przejść

sortir

sorti

wyjść

retourner

rentré

wrócic

partir

parti

wyjechać

descendre

descendu

zejść

monter

monté

wejść na górę

tomber

tombé

upaść

A oto kilka przykładowych zdań:

Je suis allé en France.
(Pojechałem do Francji.)

Il est resté en Pologne.
(Został w Polsce.)

Je suis descendu au rez-de-chaussée.
(Zszedłem na parter.)

Elle est née le 3 janvier.
(Urodziła się 3 stycznia.)

Powyższe czasowniki zamiast czasownika posiłkowego avoir odmieniają się z être. Jednak uważny uczeń zauważył pewnie dodatkowe -e przy née w ostatnim zdaniu. To nie błąd! Te bowiem czasowniki, które odmieniane są z être należy uzgodnić z rodzajem i liczbą w podmiocie. Czyli traktujemy participe passé tak jak gdyby był przymiotnikiem, a przymiotniki przecież odmieniaja się przez osoby i liczbę :).

Zgodnie z tą zasadą, do participe passé powyższych czasowników dodajemy:

-dla rodzaju żeńskiego liczby pojedynczejà -e
-dla rodzaju żeńskiego liczby mnogiejà -es
-dla rodzaju męskiego liczby mnogiejà
-s

Odmiana prezentuje się następująco:

OSOBA         

ÊTRE

parler

 je

suis

allé(e)

 tu

es

allé(e)

 il

est

allé

elle

est

allée

 nous

sommes

allé(e)s

 vous

êtes

allé(e)s

 ils

sont

allés

 elles

sont

allées

Zwróćcie uwagę na przykładowe zdania:

Ils sont venus chez moi hier soir.
(Przyszli do mnie wczoraj wieczorem.)

Nous sommes rentrés vite à la maison.
(Szybko wróciliśmy do domu.)

Brigitte et Monique sont nées en 1990. 
(Brigitte i Monique urodziły się w 1990)

Uwaga: Czasowniki être (być) i avoir (mieć) odmieniają się w czasie passé composé z czasownikiem posiłkowym avoir!

être (być)

avoir (mieć)

J'ai été

j'ai eu

Tu as été

tu as eu

il a été

il a eu

nous avons été

nous avons eu

vous avez été

vous avez eu

ils ont été

ils ont eu


4. Czasowniki zwrotne

Grupą czasowników, która również odmienia się z être są czasowniki zwrotne. Łatwo jednak zapamiętać tę zasadę, ponieważ czasowniki te charakteryzują się zaimkiem „se”. Participe passé jest wtedy również odmienny i uzgadnia się z podmiotem (Przypominam: do rodzaju żeńskiego dopisujemy -e, do liczby mnogiej -s, do rodzaju żeńskiego liczby mnogiej -es).
Wśród czasowników zwrotnych, jak zapewne pamiętacie wymienić możemy np.: s'appeler (nazywać się), se réveiller (obudzić się), se lever (wstać), se souvenir (przypominać sobie), s'habiller (ubierać się), se fâcher (gniewać się)...

OSOBA         

ZAIMEK

ÊTRE

parler

 je

me

suis

habillé(e)

 tu

t’

es

habillé(e)

 il

s’

est

habillé

elle

s’

est

habillée

 nous

nous

sommes

habillé(e)s

 vous

vous

êtes

habillé(e)s

 ils

se

sont

habillés

 elles

se

sont

habillées

Pamiętajcie oczywiście o wstawianie apostrofu zgodnie z zasadą elizji, co również przestawione zostało w powyższej tabeli.

Porównajcie sobie użycie czasowników zwrotnych w przykładowych zdaniach:

Monique s'est réveillée trop tard.
(Monika obudziła się zbyt późno.)

Deux petites filles se sont approchées pour me demander l'heure.
(Dwie małe dziewczynki podeszły do mnie, żeby zapytać mnie o godzinę.)

Pierre et Cécile se sont levés à 7 heures.
(Pierre i Cécile wstali o siódmej.)

5. Czasowniki odmienne z être i avoir

Istnieje również grupa czasowników, które odmieniają się w czasie passé composézarówno z avoir, jak i z être, w zależności od tego, czy czasownikowi towarzyszy dopełnienie bliższe (complément d'objet direct - COD) czy też nie. Do grupy tych czasowników należą przede wszystkim:

BEZOKOLICZNIK

ZNACZENIE

monter

wnosić/wchodzić

descendre

znieść/zejść

entrer

wprowadzić/wejść

sortir

wyprowadzić/wyjść

retourner

zwrócić/wrócić

passer

zdać/wstąpić

Jak widać na przedstawionej wyżej tabeli, czasowniki te mogą mieć różne znaczenia, dlatego też będziemy je odmieniać z innym czasownikiem posiłkowym w przypadku I znaczenia, jak drugiego, w którym pełnią funkcję czasowników przechodnich. Jeżeli bowiem posiadają one dopełnienie bliższe (kogo? co?)  (przypominam, że dopełnienie bliższe w przeciwieństwie do dopełnienia dalszego, stoi tuż obok czasownika i nie jest od niego oddzielone żadnym przyimkiem (najczęstszymi przyimkami są à oraz de).np. zdać egzamin, znieść torbę , będą odmieniane z avoir. Natomiast kiedy są czasownikami przechodnimi np. wyjść z domu, wejść do sali, będą odmieniane z être podobnie jak inne czasowniki tego typu.

Zwróćcie uwagę na przykład:

Elle est montée au deuxième étage.
(Ona weszła na drugie piętro.)

Elle a monté sa valise.
(Ona wniosła swoją walizkę.)

W pierwszym zdaniu monter oznacza wejść, dlatego odmieniony jest z être oraz jest on z końcówką rodzaju żeńskiego. Zaś w przypadku zdania drugiego monter oznacza wnosić i tym samym odmieniamy go z avoir. Warto zapamiętać tę prostą zasadę, gdyż wiele osób o niej zapomina. Dla utrwalenia jeszcze kilka przykładów:

J'ai descendu l'escalier.
(Zszedłem po schodach)

Je suis descendu en bas.
(Zszedłem na dół)

J'ai passé un examen.
(Zdałem egzamin)

Je suis passé chez elle.
(
Wstąpiłem do niej)

Il a sorti le chien.
(Wyprowadził psa)

Il est sorti avec son chien.
(Wyszedł z psem)

6. Czasowniki modalne

W przypadku czasowników modalnych sprawa nie jest tak skomplikowana. Jest tylko kilka zasad, o których należy pamiętać używając czasowników w czasie przeszłym passé composé.

Przede wszystkim wszystkie czasowniki modalne odmieniamy z avoir i odmieniony czasownik posiłkowy odnosi się do czasownika modalnego, a nie do bezokolicznika.

Np.

J’ai dû sortir très tôt ce matin.
(Musiałam wyjść bardzo wcześnie dziś rano)

Mimo, że „wyjść” jest czasownikiem ruchu, czasownik posiłkowy odnosi się do devoir a nie do sortir, dlatego odmieniany jest z avoir. 

Co więcej czasowniki modalne, jak zawpewne pamiętacie odmieniają się nieregularnie. Nie inaczej jest z tworzeniem participe passé od tych czasowników. Listę imiesłowów od czasowników modalnych znajdziecie w poniższej tabeli.

BEZOKOLICZNIK

PARTICIPE PASSÉ

ZNACZENIE

devoir

musieć

pouvoir

pu

móc

vouloir

voulu

chcieć

savoir

su

umieć

Oto kilka przykładów:

Comment j'ai pu oublier ça?
(Jak mogłem o tym zapomnieć?)

Elle a du te dire quelque chose.
(Ona musiała ci coś powiedzieć)

Je n’ai jamais su dire non.
(Nigdy nie potrafiłem powiedzieć nie)


7. Przeczenia

Przeczenie w czasie przeszłym nie powinno Wam sprawić większych problemów, jeżeli będziecie pamiętać o poprawnej kolejności. Forma przecząca w passé composé dotyczy wyłącznie czasownika posiłkowego. Możemy więc powiedzieć, że participe passé pozostaje "na zewnątrz". Aby utworzyć negację należy umieścić czasownik posiłkowy, uzgodniony do podmiotu, między NE a PAS, a następnie dorzucamy participe passé .:

Je/tu/il/nous… + ne + avoir/être + pas + participe passé

W związku z tym należy przede wszystkim pamiętać o poprawnej kolejności poszczególnych elementów. Aby pomóc Wam sobie utrwalić tę zasadę, zamieszczamy kilka zdań przykładowych:

Elle n'est pas arrivée en retard.
(
Ona nie spóźniła się.)

Tu n'es pas allé à Paris.
(Nie pojechałeś do Paryża.)

Je n'ai pas écouté les nouvelles à la radio.
(Nie wysłuchałam wiadomości w radiu.)

Vous n'avez pas bu deux tasses de thé.
(Nie wypiliście dwóch filiżanek herbaty.)

Przy negacji czasowników zwrotnych jest to nieco bardziej skomplikowane. W przypadku czasowników zwrotnych zaimek zwrotny (me, te, se, nous, vous, se) zawsze znajduje się przed czasownikiem posiłkowym.

Je/tu/il/nous… + ne + se + être + pas + participe passé

Jak utworzyć negację przy czasownikach zwrotnych widać na kilku poniższych przykładach:

Je ne me suis pas levé à 6h du matin.
(Nie wstałem o szóstej rano.)

Nous ne nous sommes pas rencontrés chez Michel.
(Nie spotkaliśmy się u Michela.)

Anne ne s'est pas trompée d'adresse.
(Ania nie pomylilła adresu.)



8. Pytania

Zadawanie pytań w czasie przeszłym złożonym wygląda tak samo jak w teraźniejszym. To znaczy, że możemy pytać za pomocą intonacji i wówczas stosujemy po prostu zdanie oznajmujące i dodajemy znam zapytania albo stawiamy na początku zdania „Est-ce que…” i dodajemy zdanie oznajmujące. Możemy też użyć  inwersję. Tworzenie pytań poprzez inwersję odbywa się jak w czasie teraźniejszym zamieniając czasownik i podmiot miejscem. Pamiętajmy jednak, ze w passé composé to czasownik posiłkowy jest  jak gdyby orzeczeniem wobec tego to właśnie czasownik posiłkowy będziemy umieszczać przed podmiotem:

Elle est belle. -> Est-t-elle belle?

Nous sommes libres. -> Sommes-nous libres?

Jak widać na powyższych przykładach w  czasie passé composé czasownik posiłkowy umieszczamy na początku zdania, następnie dodajemy podmiot i participe passé:

Avez-vous choisi une nouvelle voiture?
Wybraliście nowy samochód?

Êtes-vous allées voir cette exposition?
Poszłyście zobaczyć tę wystawę?

Est-il rentré à la maison avant minuit?
Wrócil do domu przed północą?

Marie, a-t-elle gouté ce plat magnifique?
Marie próbowała tego cudownego dania?

Warto zwrócić też uwagę na ostatnie zdanie powyżej. Podobnie jak w czasie teraźniejszym, żeby oddzielić samogłoski w „a” i „Elle” lub „il”, dodajemy –t-, aby ułatwić wymowę.

9. Określenia czasu

Posiadacie już wszystkie niezbędne informacje do tego, by używać czasu przeszłego złożonego poprawnie. Warto jednak, żebyście znali też kilka przydatnych określeń czasu, które możecie stosować w tym czasie. Poniżej znajdziecie kilka tych najczęściej używanych.

Okolicznik czasu

Znaczenie

hier

wczoraj

avant-hier

przedwczoraj

la semaine dernière

w zeszłym tygodniu

le mois dernier

w zeszłym miesiącu

l'année dernière

w zeszłym roku

pendant 10 ans

przez 10 lat

de 1980 à 1985

od 1990 do 1992

en 2000

w 1999

il y a un mois

miesiąc temu

il y a trios ans

trzy lata temu